Numero at Titik.

Mahirap alamin ang ibig-sabihin ng isang grado o marka sa klase. Minsan kasi, hindi talaga nagiging pantay ang sukat ng hirap ng gawa ng isang estudyante at ang mga nakukuhang niyang puntos sa isang proyekto o pagsusulit. At sa totoo lang, hindi rin ito isang sukat ng talino ng isang tao. Pero kung iisiipin ko ang aking grado sa Fil 12 sa pagitan ng isang balanse bilang sa aking binigay na pagsisikap at sa aking mga nakuhang marka sa iba't ibang gawain, iniisip ko na tama lang na makuha ko ang isang B o B+.

Katulad ng sinabi ko at kinuwento ko sa aking pagmumuni-muni, kahit dati pa ay nahirapan na akong mag-tagalog. Pero dahil dito, sumisikap ako sa pagsulat para mas lumalalim ang mga sinasabi ko sa mga sanaysay, blog-post, at kahit kapag nakikilahok ako sa klase. Ang wika ay isang gamit o isang kasangkapan para mahiwatig ang mga iniisip at pananaw ko bilang indibidwal na tao. At sa klaseng ito, napalalim ang aking pagpapahalaga sa wikang Tagalog.

Nagsikap ako sa aming Pakitang Gilas, sa aking mga blog-post, at gumagawa ako ng oras para sa lahat ng klase ng Filipino kahit minsan umaabot ang mga ito sa gabi. Naka-perfect attendance ako noong sem na ito dahil alam ko kailangan ko ang paghabol ng one letter grade up, kasi isa itong oportunidad na kailangan ko.

Alam kong hindi ko nagawa ang lahat ng mga bonus na blog entry, kaya hindi ko masasabing talagang naghabol ako para sa isang A. Para sa akin, ang isang A ay grado na reserbado para sa mga estudyanteng naghirap at nilampasan ang mga kakayahan nila. Kaya lang, mataas rin ang tingin ko sa isang B+ at B dahil isa itong marka ng isang estudyanteng ginawa ang kaya niya para umabot ng kailangan sa klase.

Nagkamali ako ng dalawang beses para sa mga pagsusulit sa klase; ang isang sanaysay, nabasa ko dalawang linggo bago sa pagsusulit kaya hindi ko na ito naalala. Ang isa naman, mali ang nabasa ko. Inaamin ko na mahirap kong intindihin ang mga babasahin at hindi ko palaging naalala ang mga detalye pero sinusubukan ko paring tapusin ang mga ito at magmarka ng mga detalye na baka lumabas. Tinignan ko rin kung paano ko ito maiuugnay sa aking buhay.

At dito ang paniniwala ko na karapat-dapat parin akong makakuha ng isang B o B+ kahit sa minsan na pagkakamali ko sa mga pagsusulit o kahit katawa-tawa ang aking gramatika sa Filipino - dahil tinignan ko sa lahat ng mga bagay, gawain, at aralin kung paano ko ito magagamit sa aking buhay o kung paano makakabuti sa akin bilang isang tao. Dahil kahit ano mang mangyari sa aking mga karanasan sa kolehiyo, importante ang mga natutunan ko na maalala ko kahit pagkatapos ng aking pag-aral sa isang eskuwelahan.

Lampas pa sa mga numero at titik, nakuha ko ang isang pagpapahalaga ng isang wika na kahit nahihirapan ako at hindi ko palaging maintindihan, alam ko pa rin na mahalaga ito sa aking buhay. At ito naman para sa aking ang layunin ng isang klase sa Filipino. Para bigyan ang isang estudyante ang isip ng kahalagahan ng pagpapahayag ng mga malikhain at kakaibang ideya sa kanilang sariling wika.

Personal na Personal

Dahil wala akong masyadong panahong magbasa ng mga sanaysay na ito(at napakabagal kong magbasa ng mga tagalog), kaunti lang ang mga oportunidad na nakuha ko para magbasa. Pero sa mga dito, ang nagustuhan ko ang isang sanaysay: ang Flores de Mayo ng mga Maton.

Kakaiba ang paksa nito tungkol sa Flores de Mayo, at naugnay ni Rene Villanueva ito sa kanyang buhay ng maayos, lalong lalo na sa katapusan kung saan nalaman ko bilang mambabasa na tatay pala niya ang isa sa mga maton doon. Pinakita ito ang isang hindi inaasahan ng tauhan ng kanyang ina sa kanyang mapapangasawa. Natuwa ako dito; dahil marami rin naman talaga sa buhay ay hindi mo maasahan o mahulaan bago mangyari.

Boses ng Mga Babae

Sa panahong ito, mas malaya na ang mga babae para sabihin ang kanilang gustong sabihin. Ang isang paraan kung saan nasasabi nila ang mga opinyon ay sa mga diyaryo at iba't ibang anyo ng media.

Noong Peb. 21, pumunta kami sa isang talk tungkol sa mga babae sa media ngayon. At nalaman namin na mahirap ang isang buhay ng manunulat. Ang palaging nagiging problema sa isang manunulat ang kung paano ibabalanse ang gusto nila bilang katotohanan at ang problema na mahirap kasi maraming puwedeng magalit.

Delikado ang buhay ng isang journalist na gustong sabihin ang totoo at ipalaman ito sa lahat. Kadalasan kasi ayaw marinig ng mga tao ang totoo kasi baka may masaktan. Ang isang halimbawa rito ay ang mga tabloid o tungkol sa mga artista. Maraming artista ang nagagalit sa mga patnugot dahil sinisiraan daw sila, at sa mata ng masa, ang kinakampihan nila ang mga artista bago ang mga manunulat na hindi nila kilala. Sanay na sila sa mga mukha ng artista; sa mga nakuha nilang papel at tauhan sa mga paborito nilang pelikula at palabas sa telebisyon.

Minsan, sa isang kapaligiran na pataasan kagaya ng journalismo, mahirap makalabas ng mga kuwento na gustong basahin ng mga tao. Maliit na nga ang bayad mo, at mataas pa ang probabilidad na masira pa ang reputasyon mo - at dito ako napapahanga sa mga babaeng ito na kaya nilang magsulat ng iniisip nilang dapat isulat.

Malaking problema ang censorship ng media ngayon - dahil nagiging tungkol sa pera at kung ano ang bebenta kesa sa kung ano ang kailangan ilabas - minsan rin nagiging tungkol sa kung ano-anong bagay nalang ang mga balita kesa sa mga nangyayari sa iba't ibang parte ng bansa. Ang isang kuwento tungkol sa amalayer ay naging breaking news kahit ang dami pang mas importante ang nangyayari na baka hindi nalaman ang mga tao.

Pero para sa akin, noong parte na ng Q&A, may nagtanong kung paano naapektuhan sila sa kanilang trabaho dahil babae sila. At natuwa naman ako na sinabi nilang hindi sila masyadong naapektuhan dito, at isa itong pag-asa para sa bansang Pilipinas, na ang layo na ng narating natin sa perspektibo ng kasarian. Dati kasi ang iniisip na dapat gawin o dapat maging ang mga babae ay dapat mahinhin at tahimik sila; hindi nga dapat sila puwedeng mag-aral ng kolehiyo at dapat nasa bahay lang at nagluluto. Kaya lang, kung tignan mo ang modernong panahon, may oportunidad na ang mga babae para magkaroon ng isang boses, kung saan tinitignan sila bilang isang tao at isang manunulat bago isang babae. Kahit mahirap man ang buhay dito, mataas ang respeto ko para sa mga babaeng ito na nakakapag-labas at nakakapaglaban sa mga pinaniniwalaan nila.

Hopeless Romantic

Mahilig akong magbasa para makalimutan ang realidad - pero hindi ko nagustuhan ang binasang kong Hopeless Romantic ni Roma Borromeo. Hindi rin naman sa ayaw ko ng mga kuwento tungkol sa pag-ibig - pero marami akong nakita dito na nainis ako sa pagkasulat.

Unang una kong napansin - sinulat ito sa taglish. Hindi man lang taglish na kaunting salita lang ang pinalit - buong pangungusap niyang sinulat sa ingles at iba naman bigla nalang naging tagalog uli. Napaka-labo ito sa pagbasa sa isip ko na parang hindi sigurado ako sa boses ng awtor.

Pangalawa - napaka-babaw ang pagkatao ng pangunahing mga tauhan sa kuwento. Una si Rena - isang manunulat sa kanyang patnugot na parang masungit hanggang makilala mo siya. Maganda ito at maraming hindi kaya siyang kausapin. Pero hindi naman natin malalaman ang kanyang kuwento - kung bakit siya masungit, o kaya kung bakit may hilig siya sa pagsulat, o kung paano siya kapag kasama niya ang mga kaibigan niya sa araw-araw. Wala akong pakiramdam na nakilala ko ang isang tao at may pakealam ako kung ano ang mangyari dito. Sa mga binabasa kong libro, importante sa akin na parang tao talaga sila dahil sa kanilang pagsulat.

Pero dito naman si Ej. Pagpasok niya - malalaman nating marunong siya mag-basketball. Magaling rin siya sa kanyang akademiko dahil iskolar siya. Nagbabasa ng diyaryo kaya may alam sa nangyayari sa mundo. Marunong siyang magsulat at gumuhit. At hindi man lang siya mayabang o masungit sa ibang tao - mabait siya. At ang pinaka malapit na meron siyang isang hindi perpekto sa pagkatao niya ay ang kanyang pagiging torpe.

Walang klaseng lalaki na ganito sa totoong buhay.

Ang kuwento naman nito ay nagpakita ang problema o ang sakit ng isang babaeng naghihintay - pero para sa librong ito, biglang nagpakita nalang si Ej noong umiiyak na si Rena at ang totoong dahilan kung bakit bigla nalang siya nawala? Meron siyang Leukemia at nilaban niya ito para makabalik siya kay Rena.

Kaya malalaman rin natin isa pa iyang magaling si Ej -sa paglaban ng mga nakakapatay na sakit.

At dahil isa itong romance novel - isa siyang masayang pagwakas kung saan nagkatuluyan sila. Sinabi na nga sa simula ng isang tricycle driver na bagay sila dahil pareho ang kanilang taas.

Siyempre, dito dapat ang mga base ng kung sino ang magkakatuluyan.

Si Labaw

Noong araw na pinanood namin ang dulang Labaw Donggon, wala akong masyadong inaasahan dahil wala akong masyadong narinig tungkol dito at sa kuwento niya. Ang iniisip ko lang noon ay sana nagdala ako ng dyaket dahil nalaman ko lang nung araw na iyon na nasa labas lang iyong dula.

Ang una kong impresyon sa dula ay kaunting pagkagulat sa kaibigan ni Labaw Donggon dahil pinakilala niya ang kaniyang sarili bilang si Labaw, at noong oras na iyon naniwala naman ako. (Kaya sa unahan ng dula medyo naguluhan ako kung sino talaga si Labaw Donggon) Napasigla niya ang pag-intay bago magsimula talaga ang kuwento, at hindi ko masyadong napinsin na gutom ako nung gabing iyon dahil hindi pa ako nakapag-hapunan.

Napakaganda ng presentasyon ng dula. Ang mga props at kasuotan ng mga tauhan ay nakapag-gawa ng kakaibang atmospera at parang angkop talaga sa tagpuan ang mga ito. Naramdaman ko talaga ang paghahakot na napadala ako sa ibang lugar at panahon dahil sa stage presentation nila. Para sa akin, dito talaga ang lakas ng dulang Labaw Donggon.

Ang isa pa na nagustuhan ko ay ang musika. Ang paghalo nila ng katutubong tunog at mga modernong instrumenta kagaya ng electric guitar ay gumawa ng mga nakakaibang pakiramdam para sa mga sitwasyon. Isa dito ang musika sa unang labanan ng Aswang at ni Labaw Donggon. Nakapupukaw ang eksenang ito dahil sa choreography at dahil sa paggamit ng gitara para mas nakakabahan ang mga nanonood para kay Labaw.

Kaya lang, mayroon ring mga kahinaan ang dula, at dito ang kuwento nito at ang mga tauhan. Ang tauhan ni Labaw ay mababaw sa kanyang paghanap ng mga babae at paulit-ulit lang ang mga ginagawa niya na may kaunting kaibahan lamang tulad ng sinong nilalaban niya. Alam ko naman na hindi sa "moral lesson" ang mga kuwento, pero para sa aking napakababaw ng paningin nito sa mundo at parang wala akong nakitang kakaibang perskeptibo o naranasan dahil sa dulang ito.

Mas nagustuhan ko ng kaunti ito noong nalaman ko isa itong epiko, dahil ganito naman ang mga istruktura ng mga epikong tagalog, at nung pinaliwanag sa aking ng isa kong kaibigan ang mga simbolismo da dula kagaya ng tatlong babaeng Luzon, Visayas at Mindanao. Nakita ko kung bakit importante na masama silang lahat ni Labaw Donggon. Dito ko medyo naintidihan ang nais ng kuwentong ito, pero hanggang ngayon hindi ko pa rin masyadong masabi na nagustuhan ko ang kuwento niya.

Pero maliban dito, masaya naman ako na nakaranas ako ng isa pang Pilipinong dula kagaya ng Sintang Dalisay na naponood ko noong unang semestre. Isa siyang sining na hanggang ngayon nandito pa at nakikita talaga ang kultura ng Pilipinas, at pinahalagaan kong nakakita ako nito dahil inaamin kong hindi ako madalas na nanonood ng mga sining Pilipino.

Ang Problema ng Wika

Buong buhay ko, naranasan ko yung problema na hindi ako masyadong marunong kung paano i-ekspres ang aking mga ideya sa wikang Filipino. Noong bata pa ako, gusto ng mga magulang ko na magaling ako mag-Ingles(kahit hindi rin naman sila masyadong nagsasalita sa wikang Ingles, at kadalasang kinakausap ako ng tagalog), kaya hindi ako masyadong naturuan ng mabuti sa wika. Dito nagsimula ang aking habang-buhay na labanan na matutunan kung paano sabihin ang aking mga gustong sabihin sa wikang ito.

Sa mga klase ng Filipino, nahirapan ako sa mga pagbasa at pagsulat. Gusto ko sanang malaman kung paano basahin ang mga manunulat na Pilipino at ang kanilang mga kuwento, pero ang laki ng pagsisikap ko sa pagbasa lamang ng isang pahina ng Tagalog na napagod ako sa pagbasa, pag-translate, at pagkaintindi rito, na sobrang bagal ko kumpara sa iba. Sa pagsulat naman, kadalasan alam ko ang mga sagot na gusto kong iparating sa aking mga papel. Naka-outline ang aking mga ideya sa aking utak, at kung ano ang gusto kong makuhang epekto sa mga mambabasa. Ang problema ko lang ay kapag nagsimula na ako sa pagsulat – dahil pagpupunyagian ko ang paghanap ng mga salita o kung paano sabihin ang isang pangungusap na klarong klaro para sa akin sa Ingles. Dahil dito, kadalasan ang gagawin ko ay ibahin nalang ang ideya ko para lamang masabi ko ito ng maayos sa aking mga papel. At palagi akong takot na iniisip ng aking guro na tanga ako dahil hindi klaro ang sinasabi ko o masyado nang naging simple ang sagot sa mga sanaysay ko.

            Naapektuhan ako dito sa aking pagiging estudyante sa Miriam, dahil mayroong pagka-husga sa mga taong nagsasalita ng diretsyong Ingles dahil iniisip na maarte o mayabang. O kaya minsan pinagtatawan nila ang aking pagsalita sa Tagalog dahil pahinto-hinto at may accent ito. Pero hindi dahil iniisip ko na mas mataas yung wikang Ingles – gusto ko silang pareho. Ang problem ko ay ito lang talaga ang wika kung saan kumportable ako at nakakapag-sabi ng kung ano yung ibig-sabihin ko. Kaya ang resulta nito ay ang mga kaibigan ko rin ay iyong mga kumportable ring kausapin ako sa Ingles dahil nakakapag-usap kami at nagkakaintindihan.

            Ayaw kong isipin ng mga taong elitista ako dahil Ingles ang una kong wika. Sa totoo lang, para sa akin napaka-ganda ng wikang Tagalog. Para siyang isang wika na ginawa para sa mga makata – dahil punong puno ito ng mga damdamin. Noong pinag-usapan namin ng isa kong kaibigan na nahihirapan rin mag-tagalog, nag-sumang-ayon kami na nakakainis na hindi kami magaling sa wikang ito, kasi sa dila ng isang maestro ng Filipino, napaka-angkop ang mga salita para sa emosyon at palaging mas malaki ang epekto. Mas nailalabas ang galit sa isang tao sa paggamit ng “putang ina mo” kesa sa “fuck you.” At parang mas tapat ang damdamin ng isang tao kapag sinasabi nila sa isang tao ang “mahal kita” kaysa sa “I love you.” Naalala ko rin ang tuwa ko noong may nagsabi sa akin ng obserbasyon na sa wikang Tagalog, walang hiwalay na panghalip para sa mga babae at lalaki. At ang katumbas ng mga Ingles na salitang “friend” at “lover” ay pareho lamang sa Pilipino – iba lang sila sa kung paano mo sinasabi ito.

Bilang isang taong gusto maging manunulat at dating debater, alam ko ang kapangyarihan ng mga salita. Minsan nga, nagiging isang hadlang ang mga salita imbis na tulay ng mga ideya at damdamin ng tao. Marami ring taong nagsisinungaling gamit ang mga salita. Kahit may kapangyarihan itong ipakita ang isang kultura- minsan may mga salita na nasa isang wika lamang at hindi sa isa, [Walang Ingles ng salitang gigil o kilig], mayroon pa ring mga taong hindi pa rin alam kung paano i-ekspres ang kanilang sarili kahit sa sariling unang wika. O kaya kapag napaka-takot ang isang tao at hindi alam kung anong sasabihin, hindi sapat ang isang wika. Sa mga iba’t ibang sitwasyon na ito lumalabas ang kakulangan ng mga salita. Lalong lalo na sa mga language barriers. Kung may dalawang taong napaka-iba ng wika na ginagamit, napakahirap ang komunikasyon dito. Baka hindi nila maintidihan ang isa’t isa.

Ang isang sikat na kasabihan ay “actions speak louder than words.” At totoo ito. Kasi kung titignan mo kung paano talaga nagkakaintidihan ang tao, kadalasang mas marami pa ang iniitindihan bago ang mga salita. Kung ngumiti ang isang tao, hindi niya naman kailangan sabihin sa napakaraming wika bago maintindihan ng iba’t ibang tao na masaya siya. Ibig-sabihin ng isang yakap ay ang pagkakaibigan. Napaka-taas minsan ang binibigay na kahalagahan ng mga tao sa salita na nakakalimutan nila na napakaraming iba pang pagpapakita ng mga tao kung ano ang ibig sabihin nila. Kung saan nagkukulang ang mga salita, lumalabas pa rin ang mga pagkatao nila dahil palaging naipapakita ng mga tao ang ibig-sabihin o damdamin nila kahit hindi sila malay dito.

Posibleng maunawaan ang isang tao lampas pa sa kanilang mga wika at salita.

Ang Imposibleng Pangarap

Noong bata ako, marami akong mga pangarap na gustong matamo. Nag-iba ito bawat araw. Ganoon kasi ako dati, isang bata na hindi pa rin sigurado kung ano talaga yung gusto. Sa bawat libro na binabasa ko, nabago ang pangarap ko base sa kung ano yung nabasa ko noong araw o linggo na iyon. Ang isa sa mga libro na nag-iwan ng impresyon sa akin ay yung The Little Prince. Hanggang ngayon, isa pa rin ito sa pinakapaborito kong kuwento, at dito nagsimula ang aking pangarap na maging isang piloto. Ito yung isa sa gusto ko maging paglaki ko na nagtaggal sa isip ko. Kaya lang, nasira yung pangarap na ito noong nalaman kong kailangan maganda yung paningin para lumipad ng mga eroplano. Mayroon kasi akong salamin.

Importante yung imahen ng paglipad para sa akin. Ito yung isang larawan na nagbibigay ng pakiramdam na malaya ako – minsan naiisip kong isang problema ang paglaki ko na sheltered; hindi ako pinayagang magcommute at hindi rin ako natutunang magluto, maglinis, o maglaba. Sa isip ko, hindi ako tatagal sa totoong mundo dahil dito. Kaya kapag iniisip ko ang piloto, naiisip ko ang isang tao na nakatakas sa paghila ng grabidad, ng isang taong nakaabot ng langit.

Ang isa pang dahilan na gusto ko yung pagiging piloto at ang paglipad ay dahil alam ko ang limitasyon ng pagiging maliit. Maraming lugar ay hindi ko abot dahil masyado silang mataas, at paligi kong gustong isipin na kung may malakas na kalooban na gustong makuha ang isang bagay, walang limitasyon ang puwedeng huminto sa iyo. Ganito kasi ang tao minsan: napaka-tigas ng ulo, at minsan ayaw pakinggan na may mga bagay na imposible lang talaga. Ang mga nangyayari dahil sa katangiang ito ay minsan nakakagulat- at nakakatuwa. 

Sa kasaysayan natin, hindi naman inisip ng mga tao na posible palang maimbento ang eroplano, o magkailaw sa gabi gamit ang mga lightbulb, o mangyayari ang internet kung saan makakausap mo ang isang taong nasa kabilang dulo ng mundo. Ito ay ang mga ebidensya kung paano tuloy-tuloy ang mga supresa na nagagawa ng mga tao at binabago ang ibig-sabihin ng mga limitasyon at kung ano ang imposible. Kaya para sa akin, kahit nag-iba na ang aking pangarap dahil sa aking pagkalaki(ngayon, gusto ko na maging isang manunulat), nananatili sa aking isipan ang dati kong pangarap na maging piloto at lumipad sa langit – kahit hindi na 20/20 ang paningin ko.